Komisja Europejska publikuje propozycje zmian wewnętrznego rynku energii elektrycznej w UE

Komisja opublikowała wnioski dotyczące reformy wewnętrznego rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej. Celami są: rozwój energii odnawialnej, oddzielenie cen energii elektrycznej od cen gazu ziemnego, ochrona odbiorców końcowych przed wysokimi wahaniami cen energii elektrycznej oraz środki przeciwdziałające nadużyciom na rynku. Wbrew obawom, propozycja nie jest pospieszną rewolucją, ale raczej rozsądną ewolucją rozłożoną na kilka etapów.

To, jak dziś wygląda wewnętrzny rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej, jest wynikiem zmian i reform wprowadzanych od ponad dwóch dekad. Jego kluczowe elementy to ogólnounijny, transgraniczny handel oraz ustalanie cen według kosztów krańcowych. Według Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER), wewnętrzny rynek energii elektrycznej UE w swojej obecnej formie doprowadził do miliardowych zysków w zakresie efektywności z korzyścią dla konsumentów. Jednak w związku ze wzrostem cen energii i cen prądu od lata 2021 r. miały miejsce ogólnounijne interwencje rynkowe podejmowane przez państwa członkowskie UE. Jesienią ubiegłego roku Unia przyjęła tymczasowe środki nadzwyczajne, takie jak unijny pułap dochodów inframarginalnych dla energii elektrycznej i unijny mechanizm korekty rynku dla gazu ziemnego; ponadto Rada zleciła Komisji Europejskiej gruntowną rewizję unijnego rynku energii elektrycznej. W odpowiedzi, 14 marca Komisja Europejska przedstawiła dwa wnioski legislacyjne, w których proponuje zmiany w pięciu aktach prawnych istotnych dla rynku energii elektrycznej: Dyrektywy i Rozporządzenia o Rynku Energii Elektrycznej, Dyrektywy o Energii Odnawialnej, Rozporządzenia REMIT oraz Rozporządzenia ACER. Ponadto Komisja Europejska przedstawiła zalecenia skierowane do państw członkowskich dotyczące ekspansji magazynowania energii; zalecenia te nie są prawnie wiążące.

Szczegółowe informacje o środkach

Ochrona konsumentów

Aby chronić konsumentów przed wysokimi cenami energii elektrycznej i dużymi wahaniami w przyszłości, należy zapewnić im szerszą ofertę; między innymi dostawcy energii mają być zobowiązani do oferowania umów o stałej cenie i na czas określony. Ponadto ma zostać wprowadzona możliwość posiadania przez odbiorców końcowych różnych liczników energii elektrycznej, a tym samym różnych umów na dostawę energii elektrycznej, na przykład w przypadku ładowania samochodów elektrycznych lub korzystania z pomp ciepła.

Oprócz zwiększenia wyboru dla konsumentów, nowelizacja ma również na celu zmniejszenie ryzyka niewykonania zobowiązań przez dostawcę. W tym celu dostawcy energii mają otrzymać wytyczne dotyczące ich strategii hedgingowej. Dalsze wymogi dotyczą obowiązku wyznaczenia przez państwa członkowskie UE dostawców rezerwowych (z ang. SLR – suppliers of last resort) w przypadku niewypłacalności przedsiębiorstw. Inne środki dotyczą konsumentów wrażliwych i ich traktowania w przypadku zaległości płatniczych. W przypadku ogłoszenia kryzysu na szczeblu UE – państwa członkowskie będą uprawnione do wprowadzenia cen detalicznych dla gospodarstw domowych i MŚP poniżej cen rynkowych.

Zmiana dotyczy również zasad współdzielenia energii odnawialnej: konsumenci będą mogli w przyszłości inwestować w farmy wiatrowe lub słoneczne i sprzedawać nadwyżki energii słonecznej zarówno swojemu dostawcy energii, jak i sąsiadom.

Elastyczność

Aby poprawić elastyczność systemu elektroenergetycznego, państwa członkowskie UE będą zobowiązane do oceny zapotrzebowania na instrumenty elastyczności oraz do odpowiedniego promowania magazynowania i zarządzania popytem. Operatorzy sieci będą również zobowiązani do wprowadzenia nowych mechanizmów służących oszczędności energii w szczytach zużycia. Ponadto Komisja Europejska opublikowała dziesięć niewiążących prawnie zaleceń dotyczących promocji technologii magazynowania.

Długoterminowa stabilizacja szczytów energetycznych

Aby poprawić konkurencyjność przemysłu i zmniejszyć jego wrażliwość na wahania cen, Komisja Europejska proponuje wzmocnienie roli długoterminowych umów na zakup energii (PPA). W tym celu, między innymi ryzyko kredytowe po stronie nabywcy ma być przejęte przez udział środków rządowych. Aby zapewnić producentom energii elektrycznej stabilne przychody i uchronić branżę przed wahaniami cen, wsparcie państwa dla nowych inwestycji w energetykę wiatrową, fotowoltaikę, geotermię, energetykę wodną bez magazynowania oraz energetykę jądrową będzie możliwe tylko w formie dwustronnych kontraktów różnicowych (CfD). Państwa członkowskie UE będą zobowiązane do przekazywania przychodów z CfD konsumentom. Ponadto ma zostać poprawiona płynność na rynkach długoterminowych kontraktów terminowych.

Większa przejrzystość w sektorze sieciowym

Nowelizacja zawiera propozycje mające na celu poprawę integracji odnawialnych źródeł energii. Obejmują one zobowiązania operatorów sieci do przejrzystości w zakresie ograniczeń przesyłowych oraz skrócenia okresów handlowych do 30 minut przed zamknięciem bramki.

Bardziej zdecydowany nadzór rynku

Aby zapewnić konkurencyjność rynków energii elektrycznej i przejrzystość cen, Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) oraz krajowym organom regulacyjnym zostaną przyznane dodatkowe uprawnienia w zakresie nadzoru nad hurtowymi rynkami energii. Obejmuje to bardziej rygorystyczne zasady gromadzenia danych.

W tym kontekście istotne dla szwajcarskiej branży elektroenergetycznej jest to, że zgodnie z nowelizacją zakazy i obowiązki zawarte w rozporządzeniu REMIT mają dotyczyć wprost także działań i zaniechań w krajach trzecich, a za ich monitorowanie odpowiedzialna będzie ACER.

Dalsza procedura

Wnioski Komisji Europejskiej będą rozpatrywane w ramach zwykłej unijnej procedury ustawodawczej z udziałem Parlamentu Europejskiego i Rady. Według obecnej szwedzkiej prezydencji Rady i posłów do Parlamentu Europejskiego wnioski mają zostać przyjęte jak najszybciej, ale najpóźniej w drugiej połowie 2023 roku. Z jednej strony zapewniłoby to wprowadzenie zmian przed przyszłym okresem zimowym, z drugiej – wiosną 2024 roku odbędą się kolejne wybory do Parlamentu Europejskiego, co spowoduje wstrzymanie niedokończonych procesów legislacyjnych.

Niezależnie od propozycji przedstawionych 14 marca 2023 roku, na horyzoncie pojawia się daleko idąca reforma wewnętrznego rynku energii elektrycznej w UE, którą kolejny skład Komisji Europejskiej mógłby zająć się w drugiej połowie 2024 roku.

Ocena

Branża energetyczna zareagowała z ulgą na fakt, że nie przedłużono limitu przychodów inframarginalnych między innymi dla energetyki wiatrowej, słonecznej i wodnej. Ponadto, wbrew oczekiwaniom państw członkowskich – Francji, Hiszpanii i Polski oraz wypowiedziom przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen, nie zostały naruszone podstawy konstrukcji unijnego rynku energii elektrycznej, co dotyczy w szczególności krótkoterminowego handlu energią elektryczną. Na razie wydaje się, że w administracji Komisji Europejskiej i państw członkowskich UE zwyciężyli eksperci, którzy chcieli stopniowego dostosowania konstrukcji rynku energii elektrycznej przy zachowaniu jego podstawowych elementów.

Wynik procesu legislacyjnego będzie zależał między innymi od tego, jak będą kształtować się ceny energii w najbliższych tygodniach i miesiącach: jeśli nastąpi kolejny gwałtowny wzrost połączony z dużą zmiennością, może przeważyć bardziej radykalne podejście.