Handel energią – tak prosty, a tak złożony

Większość z nas ma swoje wyobrażenie, jak odbywa się handel giełdowy, po tym, co widzi i czyta w mediach. W pierwszej chwili może się to wydawać nieco dziwne, ale energia elektryczna i inne źródła energii również są przedmiotami obrotu na giełdach. I tak jak w przypadku akcji obowiązują te same zasady: podaż i popyt decydują o cenie. W dzisiejszym artykule przybliżamy, jak odbywa się handel energią, i wyjaśniamy najważniejsze pojęcia.

W przeciwieństwie do innych towarów energię elektryczną – przynajmniej obecnie – można magazynować tylko w ograniczonym zakresie, a zatem nie można jej dostarczać z zapasów. Aby zatem zapewnić bezpieczne i stabilne działanie sieci energetycznej, do sieci dostarczana jest tylko taka ilość energii, jaka jest potrzebna w danym momencie. W Szwajcarii za zapewnienie stabilności sieci przesyłowej odpowiada Swissgrid – w Polsce są to Polskie Sieci Elektroenergetyczne.

OTC i giełdy – miejsca, w których odbywa się handel

Najważniejszymi systemami obrotu w Europie są handel pozagiełdowy (OTC) oraz prawnie regulowane giełdy, na przykład Europejska Giełda Energii EEX z siedzibą w Lipsku oraz Europejska Giełda Energii EPEX z siedzibą w Paryżu. W Polsce jedyną uznaną giełdą jest Towarowa Giełda Energii mieszcząca się w Warszawie.

W obrocie giełdowym dostawcy i nabywcy mają swoje oczekiwania cenowe. Dostawcy, którzy żądają najniższej ceny, są wybierani jako pierwsi, a kupujący, którzy zaoferowali najwięcej, otrzymują energię elektryczną w pierwszej kolejności. Finalna cena energii elektrycznej na giełdzie to kwota, którą dostawcy są skłonni zaakceptować, a kupujący – skłonni zapłacić.

Rynek instrumentów pochodnych – planowanie długoterminowe i hedging

Na giełdzie EEX obrót kontraktami długoterminowymi odbywa się na rynku kontraktów terminowych. Rynek terminowy umożliwia planowanie długoterminowe. Ponadto podmioty takie jak Axpo mogą zabezpieczać się przed wahaniami cen poprzez długoterminowe kontrakty finansowe lub czerpać zyski z transakcji arbitrażowych, czyli takich, które generują profit dzięki różnicom w cenach lub stopach procentowych.

Giełdy produktów standardowych

Produkty standardowe to miesięczne, kwartalne lub roczne kontrakty (zwane również kontraktami terminowymi) na tak zwane produkty bazowe i szczytowe. Podział na dwa typy produktów wynika ze zużycia energii elektrycznej, które jest zwykle wyższe w ciągu dnia niż w nocy. Są to tak zwane produkty obciążenia podstawowego i dotyczą całego dnia od 0 do 24 godzin. Z kolei produkty obciążenia szczytowego obsługują okresy największego zapotrzebowania.

Na przykład, jeśli Axpo sprzeda dzisiaj pewną ilość energii elektrycznej po cenie X złotych za kilowatogodzinę (kWh), będzie w stanie dostarczyć tę energię za miesiąc, kwartał lub w ciągu kilku lat – w zależności od terminu ustalonego w umowie – po cenie X zł w tym terminie – niezależnie od tego, czy cena w tym przyszłym okresie będzie wyższa czy niższa. Jeśli cena rynkowa będzie niższa od ceny określonej w kontrakcie, Axpo osiągnie zysk z transakcji i jej zabezpieczenia (hedging).

Transakcje dwustronne (OTC) dla produktów niestandardowych

W handlu produktami niestandardowymi energia elektryczna jest sprzedawana za pośrednictwem brokera lub jest negocjowana bezpośrednio (tj. poza giełdą) przez dostawcę i nabywcę. Takie transakcje dwustronne nie są upubliczniane. Z reguły jednak ceny ustalane w tych transakcjach są oparte na cenach obowiązujących na oficjalnych giełdach energii.

Rynek transakcji natychmiastowych – równoważenie wahań krótkoterminowych

Handel energią elektryczną na rynku transakcji natychmiastowych (spot) odbywa się w ramach transakcji krótkoterminowych. Pozwala to dostawcom energii elektrycznej na zrównoważenie lub optymalizację wahań zużycia. Rozróżnia się rynek dnia następnego i rynek dnia bieżącego. Transakcje dnia następnego, jak sama nazwa wskazuje, pozwalają na zakup energii elektrycznej w kolejnym dniu. Z kolei transakcje dnia bieżącego mogą być zawierane nawet do pięciu minut przed rozpoczęciem dostawy.

Dopasowanie transakcji handlowych do fizycznych przepływów energii elektrycznej

Aby dopasować transakcje handlowe do fizycznych przepływów energii elektrycznej, stosuje się tzw. grupy bilansujące. Grupa bilansująca składa się z punktów wejścia, takich jak elektrownie, oraz punktów wyjścia, czyli odbiorców w obrębie geograficznie zdefiniowanego obszaru kontrolnego sieci energetycznej. Dostawca energii lub przedsiębiorstwo handlowe odpowiedzialne za grupę bilansującą łączy wszystkie transakcje i musi kupić (lub wytworzyć i wprowadzić na rynek) tyle energii elektrycznej, ile sprzedał. Innymi słowy, musi zapewnić zrównoważone dostawy energii.

Jeśli w sieci wystąpi brak równowagi – na przykład z powodu nieoczekiwanej awarii elektrowni – do gry wchodzi bilansowanie energii. Energia ta jest przedmiotem obrotu na oddzielnym rynku (tzw. rynku bilansującym) dla różnych obszarów bilansowania (w Polsce mamy jeden obszar, który jest całym krajem). Może być wprowadzona do sieci w bardzo krótkim czasie w celu jej ustabilizowania i jest dostarczana przez elektrownie, czyli tzw. punkty wejścia.